Sağlık göstergeleri farklı bölge ve grupların birbiriyle ve referans alınanlarla karşılaştırılmasını sağlar; sağlığın ölçülmesine, sağlık düzeyinin anlaşılır hale gelmesine yardımcı olur. Toplumda en önemli halk sağlığı sorunu ise en çok görülen, en çok fonksiyon kaybı ve yeti yitimine neden olan, en çok iş gücü kaybına yol açan, en çok öldüren sorundur.
Aydın ilinin sağlık sonuçları, Aydın’ın bulunduğu coğrafi konuma, sahip olduğu doğal koşullara, zenginliklere ve insan potansiyeline rağmen iyi olmayıp, pek çok sağlık göstergesinde Türkiye ortalama değerlerinin çok gerisindedir.
Aydın ili sağlık sonuçlarının kötü olmasının en önemli sebepleri arasında, insanların hasta olmasına sebep olan çevresel faktörlerin Türkiye ortalamasından daha kötü olması, bazı parametrelerde de Aydın’ın en kötü sonuçlara sahip ilk 10 il arasında yer alması yatmaktadır. Aydın’da su, hava, toprak ve gıda kirliliği yapan en önemli sebeplerin başında jeotermal santraller (JES) gelmektedir. Büyük Menderes Havzasında (BMH) JES’ler ile enerji üretiminin 35 yılı aşkın geçmişi var. JES’ler, kurulum ve faaliyetleri sırasında kanunlara uymamaları, denetlenmemeleri nedeniyle çıkardıkları akışkanları yerüstü ve yeraltı su kaynaklarına bırakmakta, havaya yoğuşmayan gazlarını ve buharları salmaktadırlar. Tüm bu işlemler sonucu JES’ler, BMH’da yerüstü ve yeraltı su kaynaklarını, bu sular ile sulanan toprakları ve tarım ürünlerini kirleterek toksik hale gelmesine sebep olmakta, tarım ürünlerini tüketen ve kirli havayı soluyan insanların hasta olmasına, vaktinden önce ölmesine sebep olmaktadır. Aydın’da JES’lerin zararlı etkilerini gösteren pek çok bilimsel çalışma yapılmış olmasına, halk ve sivil toplum kuruluşları JES’lerden sürekli şikayetçi olmasına rağmen, resmî makamlar JES’lerin bu zararlı etkilerini kabul etmemekte, hala JES’ler için temiz-çevre dostu-yenilenebilir enerji kaynakları diyebilmektedir.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın (EBRD) finansal desteği, EBRD ile TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) işbirliği ve jeotermal işletmeler derneği( JESTER) desteği ile, Büyük Menderes ve Gediz Havzalarında “Jeotermal Kaynakların Kümülatif Etki Değerlendirmesi” isimli proje çalışması yapılmış, Temmuz 2020 tarihinde taslak rapor yayınlanmıştır. JES’lerin işletmecisi, ortağı, finansörü ile JES’lere işletme ruhsatı veren ve denetleyen kamu kesimleri tarafından ortaklaşa hazırlanan raporda, JES’lerin Aydın’daki sağlık sorunlarına etkisini gösteren sonuçlar elde edilmiştir. Raporda JES’lerin insan sağlığı üzerine etkisi, TÜİK ve Sağlık Bakanlığı verileri kullanılarak, Büyük Menderes ve Gediz Havzalarında yapılmış üniversite çalışmalarına dayanılarak, raporu hazırlayan kesimlerin gözlem ve tespitlerine, yerel halkın şikayetlerine göre hazırlanmıştır. Rapor, 2009-2019 yılları arasında Aydın, Manisa ve Denizli’de jeotermal kaynakların yoğun olduğu Germencik, Alaşehir ve Sarayköy ilçelerinde, JES’lerin bulunduğu bölgelerdeki mahallelere ait “Doğum, Ölüm, Sağlık sorunları” sonuçlarına göre hazırlanmıştır.
•2009-2019 yılları arasındaki “Toplam nüfus ve yıllık nüfus artışı” ile ilgili verilere bakıldığında Aydın, Manisa ve Denizli illerindeki nüfus artışlarının Türkiye ortalama nüfus artışından daha az olduğu görülmektedir. Bu süreçte Aydın ilinin nüfus artışı Türkiye ortalamasından yüzde 7,45 daha az olmuştur.
•2009-2019 yılları arasında “Kaba doğum hızı” verilerine baktığımızda Türkiye genelinde binde 2,3; Denizli’de binde 1,8; Manisa’da binde 1,2; Aydın’da binde 1 azalmıştır. Son 10 yıllık döneme baktığımızda her üç ilde de kaba doğum hızları Türkiye ortalamasından daha az azalmıştır.
•2015-2018 yılları arasında “Düşük doğum ağırlıklı bebek yüzdesi” Türkiye’de yüzde 20,1; Aydın’da yüzde 88,3; Denizli’de yüzde 64,8; Manisa’da yüzde 58,5 artmıştır. Son 4 yıllık süreçte Aydın’da düşük doğum ağırlıklı bebek yüzdesi Türkiye ortalamasından 4 kat daha fazla artmıştır.
•2008-2018 yılları arasında isteyerek yapılan “Düşük sayıları” yüz gebelikte Türkiye’de yüzde 41; Ege bölgesinde ( Aydın, Manisa, Denizli) yüzde 54,4 gerilemiştir. Ege bölgesinde düşük sayıları Türkiye ortalamasından yüzde 32,6 daha fazla azalmıştır.
•2009-2019 yılları arasında “Kaba ölüm hızı” Türkiye’de binde 0,1; Aydın’da binde 0,9; Manisa’da binde 0,7; Denizli’de binde 0,3 artmıştır. Türkiye, Manisa, Denizli ve Aydın’da en sık ilk ölüm nedenleri Dolaşım sistemi hast., kanserler ve Solunum sistemi hastalıklarına bağlı ölümler olmuştur. Son 10 yılda Aydın’nın kaba ölüm hızı Türkiye ortalamasından 9 kat daha fazla artmıştır.
•2009-2018 yılları arasında “Bebek ölüm hızı” Türkiye’de yüzde 30,8; Aydın’da yüzde 36,9; Manisa’da yüzde 33,9; Denizli’de yüzde 32,1 azalmıştır.
2015-2018 yılları arası “28 hafta veya 1000 gr ve üzeri bebek ölüm hızları” na bakıldığında Türkiye’de yüzde 11,6; Denizli’de yüzde 5; Aydın’da yüzde 4,8 azaldığı görülmektedir. Manisa ilinde ise azalma olmamıştır. Aydın’da bu süre zarfında bebek ölüm hızı Türkiye ölüm hızından 2,4 kat daha az azalmıştır.
•2014-2018 yılları arasında Türkiye ve Ege Bölgesi (Aydın+Denizli+Manisa) bin canlı doğumda “Anne ölüm oranlarını” karşılaştırdığımızda Türkiye ortalaması binde 14,54; Ege Bölgesi ortalaması binde 17,68 olmuştur.
Son 5 yıllık sürece baktığımda Ege bölgesinde anne ölüm oranları Türkiye ortalamasından yüzde 21,6 daha fazla olmuştur.
•2015-2019 yılları arasında Türkiye’de, Germencik, Sarayköy ve Alaşehir’de en sık görülen, en çok fonksiyon kaybı ve yeti kaybı yapan “sağlık sorunu” Hipertansiyon olmuştur.
•2015-2019 yılları arasında “Akciğer hastalıkları (KOAH, Astım)”: Türkiye’de yüzde 43,7; Aydın’da yüzde 90,9; Manisa’da yüzde 89,54 artmıştır. Denizli’de ise yüzde 6,9 gerilemiştir. Bu süreçte akciğer hastalıkları Alaşehir’de yüzde 77,50; Germencik’te yüzde 25,9 yükselmişken; Sarayköy’de yüzde 20,96 gerilemiştir. Son 5 yıllık sürece baktığımızda akciğer hastalıkları Aydın’da, Türkiye ortalamasından 2 kat daha fazla artmıştır.
•2015-2019 yılları arasında “Nörolojik hastalıklar (baş ağrısı, baş dönmesi, unutkanlık, demans)”: Türkiye’de yüzde 54,4; Aydın’da yüzde 131,57; Manisa’da yüzde 106,7; Denizli’de yüzde 7,9 artmıştır. Son 5 yıllık süreçte Aydın’da nörolojik hastalıklar Türkiye ortalamasından 2,4 kat daha fazla artmıştır.
•2015-2019 yılları arasında “Psikiyatrik hastalıklar (depresyon, intihar)”: Türkiye’de yüzde 28,8; Aydın’da yüzde 158,3; Manisa’da yüzde 79,9; Denizli’de yüzde 12,9 artmıştır. Bu süreçte artış Germencik’te yüzde 186,4; Alaşehir’de yüzde 50,6 olmuştur. Son 5 yıllık süreçte psikiyatrik hastalıklar Türkiye ortalamasına göre Aydın’da 5,5 kat, Germencik’te 6,4 kat daha fazla artmıştır.
•2015-2019 yılları arasında “Duyusal bozukluklar (görme, işitme, koku)”: Türkiye’de yüzde 70,8; Aydın’da yüzde 80,1; Manisa’da yüzde 39,4; Denizli’de yüzde 29,4 artmıştır. Son 5 yıllık sürece baktığımızda Aydın’da duyusal bozukluklar Türkiye ortalamasından yüzde 13,1 daha fazla artmıştır. JES’lerin salınım yaptığı hidrojen sülfür düşük düzeyde çürük yumurta kokusuna sebep olmaktadır. Kişiler belli süre bu kokuya maruz kalırsa hidrojen sülfür burunda koku reseptörlerini duyarsız hale getirip kişilerin koku alma duyusunun azalmasına sebep olmaktadır.
•2015-2019 yılları sürecinde “Kanserler (solunum yolu, cilt, mide-bağırsak)”: Türkiye’de yüzde 138,9; Aydın’da yüzde 178,1; Denizli’de yüzde 57,3; Manisa’da yüzde 44,2 artmıştır. Son 5 yıllık süreçte Aydın’da kanserler Türkiye ortalamasından yüzde 28,3 daha fazla artmıştır. İlçeler bazında bakınca kanserler Germencik’te 4,25-Alaşehir’de 2,33 kat artmışken, Sarayköy’de 2,8 kat azalmıştır. BMH’da en fazla JES Germencik’te, Gediz Havzasında ise Alaşehir’de yer almaktadır.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile JESTER’in hazırlamış olduğu ortak rapora baktığımızda, son 5-10 yıllık süreçte Aydın’da;
Kaba doğum hızı azalmış; Nüfus artışı Türkiye ort. daha az; Düşük doğum ağırlıklı bebek artışı Türkiye ort. 4 kat fazla; Bebek ölüm hızı Türkiye ort. 2,4 kat daha az azalmış; Anne ölüm oranları Türkiye ort. yüzde 21,6 fazla; Kaba ölüm hızı Türkiye ort. 9 kat fazla; Akciğer hast. 2 kat-Nörolojik hast. 2,4-Psikiyatrik hast. 5,5 kat-Duyusal boz. yüzde 13,1-Kanserler yüzde 28,3 daha fazla artmış. Bu verileri özetlersek Aydın’da doğum ve nüfus azalıyor, hastalıklı ve zayıf bebek doğumu artıyor, bebek-anne-toplam ölümler ve bu ölümlere sebep olan hastalıklar Türkiye ortalamasından daha fazla artıyor.
Aydın’da JES’lerin sebep olduğu sağlık sorunları çok kötü ve fazla. Bu sorunlar JES yapımı için ruhsat ve para veren kesimlerce bilinmekte. Peki o zaman niye hala Aydın’da JES yapımına izin verilmekte, kanunsuz çalışanlar kapatılmamakta?