Aydın’da sanayi sektörü, son yıllarda belirli alanlarda yapısal değişiklikler geçirmesine karşın, tarihsel gelişim süreci boyunca hemen her dönemde, ihracata yönelik üretim yapan tarım sektörünün gölgesinde kalmıştır.
Bölgede yetiştirilen incir, pamuk, tütün ve zeytin gibi özel ürünler, Aydın merkez ve Nazilli’de toplanarak Türkiye’nin ilk demiryolu hattı olan (1866) İzmir-Aydın demiryolu üzerinden İzmir’e ulaştırılmış, bu ürünlerin işlenmesi ve ihracatı çoğunlukla İzmir’de gerçekleşmiştir.
Buna karşılık, Aydın sanayisi daha çok iç tüketime yönelik olarak, tarım ürünleri işleyen gıda, dokuma, sabun ve tarım araçları üretimi ile bu araçların bakım ve onarımı konularında uzmanlaşmıştır.
İlde sanayi sektörünün tarihsel gelişimi bakımından birbirini izleyen dört dönemden söz etmek mümkündür.
Cumhuriyet’in ilanından 1950 yılına kadar olan ilk dönemde ildeki en önemli sanayi yatırımı 1937 yılında faaliyete geçen Nazilli Basma Fabrikası’dır.
1950-1980 yıllarını kapsayan ikinci dönemde Aydın’da sanayi üretim ölçeği büyümeye başlamıştır.
Aydın’da özellikle inşaat malzemeleri, tekstil ve metal eşya üretiminde yer alan görece büyük ölçekli çok sayıda işletme faaliyete geçmiştir.
Bu alandaki gelişmelerin başında, Aydın Tekstil İplik Dokuma İşletmesi’nin kurulması gelmektedir.
Bu dönemdeki bir diğer önemli sanayi yatırımı Söke Çimento Fabrikası’dır.
Liberal ekonomiye uyum süreci olarak tanımlayabileceğimiz 1980-2000 döneminde sanayi sektörüne yönelik yeni altyapı yatırımları hizmete girmiş, özel sektör yatırımları hız kazanmış, buna bağlı olarak sektör belirgin bir biçimde büyümeye başlamıştır.
Dönemin önemli altyapı yatırımları arasında Aydın Çıldır Havaalanı, ASTİM Organize Sanayi Bölgesi (OSB), Söke-Nazilli-Ortaklar-Umurlu OSB gelmektedir.
Tarihsel gelişim sürecinde 2000 yılından günümüze kadar olan son dönemde bir önceki dönemde başlatılan altyapı çalışmaları devam etmiştir.
Bu kapsamda Çine ve Buharkent’te OSB kurulmuş, Aydın’a doğalgaz getiren hattın yapımı tamamlanmıştır.
Bu dönemde ilin enerji alanındaki çok yönlü ve güçlü potansiyeli fark edilmiş ve bu alandaki yatırımlar hız kazanmıştır.
Özel jeotermal ve rüzgar elektrik santralleri kurularak faaliyete geçmeye başlaması ile Aydın alternatif enerji yatırımları bakımından bölgesinde önemli bir merkez haline gelmiştir.
Bu dönemde Aydın’da sanayi sektörü uluslararası piyasalara daha kolay ve doğrudan entegre olmaya başlamış, ildeki marka-endüstriyel tasarım ve faydalı model tescili sayısında önemli artışlar kaydedilmiştir.
TÜİK tarafından 2002 yılında yapılan Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımına (GESİS) göre, TR32 Aydın Denizli Muğla Düzey-II bölgesi toplamı ile karşılaştırıldığında, Aydın’ın sanayi sektörü bakımından bölge toplam işyeri sayısının yaklaşık üçte birini, toplam sanayi istihdamının ise beşte birini barındırdığını görülmektedir.
TÜİK tarafından yayınlanan Devlet İstatistik Enstitüsü Genel Nüfus Sayımı (GNS) sonuçlarına göre 2000 yılında Aydın’da sanayi sektöründe istihdam edilen nüfus Aydın ili toplam istihdamının sadece yüzde 12’sine denk düşmektedir.
TÜİK 2008 yılı İş İstatistikleri kayıtlarına göre, Aydın’da tarım dışı yerel ekonomi içerisinde bulunan toplam işletmeler içerisinde sadece yüzde 15.8’lik dilimini sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler oluşturmaktadır.
Aydın’da sanayi istihdamı 1970-1990 yılları arasında istikrarlı bir büyüme eğilimi içinde olmuş, ancak 1990-2000 yılları arasında gözle görülür bir doygunluğa erişerek bir önceki döneme kıyasla yüzde 4 oranında küçülmüştür.
Bu dönemde çalışan sayısı bakımından bir artış oranı (yüzde 20) yakalayan tek ekonomik faaliyet madencilik ve taş ocakçılığı sektörüdür.
TÜİK 2008 yılı İş İstatistiklerine göre Aydın’da sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler içinde en büyük payı yüzde 66 ile imalat sanayii almakta, bunu yüzde 33’lük bir payla inşaat sanayii izlemektedir.
Aydın sanayisi ağırlıklı olarak küçük ve kısmen orta ölçekli işletmelerden
oluşmaktadır.
Sanayi sektörüne işgücü açısından bakıldığında, en büyük payı imalat sanayisinin aldığını görüyoruz. GESİS 2002 verilerine göre imalat sanayii istihdamının toplam sanayi sektörü çalışanları içindeki payı yüzde 81’dir.
Bunu yüzde 11 ile inşaat, yüzde 5 ile madencilik ve taş ocakçılığı sektörleri izlemekte, son sırayı ise yüzde 3 gibi küçük bir oranla enerji-gaz sektörü almaktadır.
Aydın’ın içinde yer aldığı TR32 (Aydın, Denizli, Muğla Düzey-II) bölgesinde sanayi sektörünün bölgede yaratılan toplam Bölgesel Gayrisafi Katma Değer (GSKD) içinden aldığı pay, ülke sanayi sektörü GSKD’nin yüzde 3.3’ünü oluşturmaktadır.
Aydın sanayisi son yıllarda bir büyüme eğilimi içinde olsada, ülke geneli ile karşılaştırdığımızda ilin sanayi sektörünün henüz Türkiye ortalamasının oldukça gerisinde kaldığı görülmektedir.
Dış ticaret açısından değerlendirildiğinde Aydın sanayi sektörü, İzmir ve Denizli gibi sanayileşmiş komşu iller ile kıyaslandığında küçük kalmakla birlikte, ilin toplam ihracatı içinde aldığı pay bakımından en büyük sektör konumunda sanayi sektörüdür.
İlin ihracatında yerel ekonominin ve sanayinin motoru konumunda olan iki sektör; Aydın’ın 2008 yılı toplam ihracatının yaklaşık yüzde 72’sini gerçekleştiren imalat sanayisi ile yüzde 20’ni gerçekleştiren madencilik ve taş ocakçılığı sektörüdür.
Sanayi sektörünün gerçekleştirdiği ithalat bağlamında bir inceleme yapıldığında ise, Aydın’da ithalatın ihracata oranı ithalat lehinde bir artış gösterdiğini görmekteyiz.
Aydın’da sanayi sektörü içerisinde dört alt sektör diğer üretim dallarına göre farklılaşmakta ve yerel ekonomide birer lokomotif rol üstlenmektedir: Gıda; tekstil; madencilik ve taş ocakçılığı; metalik olmayan mineral ürünler imalatı.
Aydın İli coğrafi konum ve ulaşım altyapısı bakımından sanayi sektörüne önemli avantajlar sunmaktadır. Menderes Ovası boyunca uzanan ana ulaşım arterleri, İzmir otoyol bağlantısı ve demiryolunun varlığı, şüphesiz bu altyapının en önemli bileşenleri arasında gelmektedir.
Aydın sanayisini verilen yatırım teşvikleri bakımından incelediğimizde, 2005- 2008 yılları arasında ilde verilen toplam yatırım teşvik belgesinin yarısından fazlasının sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelere verilmiştir.
Sanayi sektörünün alt kollarında teşviklerin yıllara göre dağılımı açısından dikkat çekici bir nokta, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe alınan teşviklerin yıllar içinde hem sayı hem de toplam tutar olarak azalması, buna karşılık enerji sektöründe gözle görülür bir biçimde artmasıdır. Öyle ki 2005-2008 yıllarında enerji sektörüne verilen teşvik tutarı yüzde 53.567 artmıştır.
Aydın’da sanayi sektöründe istihdam ve işletmeler il içerisinde Menderes Ovası üzerindeki Efeler, Söke ve Nazilli’de kümelenmiştir.
Ancak Aydın’da 1990 ve 2000 yılları arasında istihdamın coğrafi yoğunlaşması bakımından en çarpıcı değişiklik Çine’de madencilik ve taşocakçlığı sektöründe yaşanmıştır. Nitekim 2010 yılı itibariyle Aydın genelinde bulunan maden ocaklarının yarısı Çine’de bulunmaktadır.
Sonuç olarak Aydın’da sanayiinin sorunları ve geliştirilmesine baktığımızda;
Aydın sanayisinin, son yıllarda belirli alanlarda geçirdiği yapısal değişikliklere karşın, geçmişte olduğu gibi, günümüzde de tarım sektörünün gölgesinde kaldığını ve komşusu olduğu İzmir ve Denizli gibi sanayisi güçlü illere kıyasla yeterince gelişemediğini söyleyebiliriz.
Sanayi sektörü, ilin güçlü ulaşım bağlantılarına ve mevcut sanayi altyapısının varlığına rağmen, yerel ekonomide toplam istihdamın ancak yüzde 12’sini, işletmelerin ise yaklaşık yüzde 16’sını karşılamaktadır.
İstatistiki değerlendirmeler, madencilik ve taş ocakçılığı sektörü dışındaki tüm sanayi alt sektörlerinin istihdam bakımından durağan bir gelişme seyrine girdiği sonucuna işaret etmektedir.
Bu noktada Aydın sanayisi için, “sahip olduğu potansiyelleri yeterince değerlendiremeyen bir sektör” tanımını yapmak yanlış olmaz.
Örneğin madencilik ve taşocakçılığı sektörüne baktığımızda feldispatı çıkarttığını ancak işleyemediğini; tarımda kestane ve zeytin dahil pekçok özel ürünün işlenmeden yerel ekonomiden düşük katmadeğer yaratarak ayrıldığını söyleyebiliriz.
Sanayi sektörü açısından ortaya çıkan bu olumsuz tabloyu, kısmen ilin yerel ekonomisinin tarihsel süreçte oluşmuş yörüngesine olan bağımlılığı ile açıklamak mümkündür.
Aydın İli incir, pamuk, tütün, kestane ve zeytin gibi birim topraktan görece yüksek gelir elde edilebilecek özel ürünlerin üretilmesine uygun fiziki koşullara sahip, verimli tarım topraklarının bulunduğu çok ayrıcalıklı ve şanslı bir coğrafyada yer almaktadır.
Şüphesiz bu durum, tarım sektörü açısından il bütününde gelirleri artırarak Aydın’a hissedilir ölçüde rekabet avantajı getirirken, diğer taraftan sanayi sektöründeki girişimci ruhun gelişmesinin önünü tıkamış, Aydın toprağının bereketi, sanayiye yatırım yapacak girişimcinin deyim yerindeyse “aklını çelmiştir”.
Aydın sanayisinin bir diğer şansızlığı ise, erişilebilirlik bakımından son derece avantajlı bir konumda bulunmasına karşın, İzmir ve Denizli’nin çeperinde kalması ve arzu ettiği kadar dışarıdan yatırımcı çekememesidir.
Aydın sanayisi çevre illerin sanayi sektörleri ile işbirliği yerine rekabeti tercih ettiğinden, ilin sahip olduğu potansiyelden yeterince faydalanamamaktadır.
Bu noktada, “Aydın efesi yalnız oynar” deyişinin Aydın sanayisi için de geçerli olduğu söylenebilir.
Şüphesiz Aydın sanayisi kendi içinde ve yerel ekonomideki diğer sektörler ile ilişkilerini güçlü kılararak verimliliğini yükseltebilir, rekabet düzeyini artırabilir.
Sonuç olarak klasik bir hammadde-imalat stratejisini benimsemek yerine, farklı coğrafyalardaki rakiplerle işbirliği yaparak, dış pazarları hedefleyen, buluşçu ve yenilikçi bir strateji Aydın sanayisi için çok daha doğru ve sürdürülebilir bir yörünge olacaktır.
Trend Haberler

Didim’de dağıtımı yapılan araziler için bilgilendirme toplantısı yapıldı

Meteoroloji'den Aydın için önemli uyarı

Nazilli’de acı olay: Ecel onu sokak ortasında yakaladı

Nazilli’de böyle aşk görülmedi: Sevdiğinin ismini arabasına dizayn etti

Nazilli’de asker acısı: İznini bitirip birliğine dönüyordu

Arkadaşlarının düğününde tanıştılar: Karacasulu itfaiyeci sevgililer gününde evlendi