Küresel iklim değişikliğinin, sıcaklık artışı, mevsimlerin yer değiştirir hale gelmesi, yağışların azalması ve düzensizleşmesi gibi göstergeleri var. İklim değişikliğinin, yağışların en çok Akdeniz ve Ege bölgelerinde azalması, en çok sıcaklıkların Marmara, Ege, Doğu ve iç Anadolu da, Akdeniz’de artması gibi sonuçlarını yaşıyoruz.
Doç.Dr Semra Sütgibi Büyük Menderes havzasının sıcaklık, yağış ve akım değerlerindeki değişimler ve eğilimleri konulu araştırmaya (Ünal ve Önal 2011) dayandırdığı çalışmasında 2010-2039 dönemin de sıcaklıkların 0,5-1.0 derece artacağı öngörüsünde bulunmuştu.
Büyük Menderes havzasında yaşanan aşırı kuraklık nedeniyle barajların su seviyesi düştü. Haziran ayının son 45 yılın en sıcak ay olarak kayıtlara geçmesi ürünlerin erken su istemesine neden oldu. Aydın Valisi Yakup Canpolat 2024’ün nisan ayında yaptığı açıklamada ilgili kurumların önerileri doğrultusunda, önceki yıllarda olduğu gibi kısıtlı su programının devam edeceğini tav suyu dâhil ancak iki su verileceğini açıkladı. Büyük Menderes deltasının en sonunda yer alan söke ovası sulama sezonuna sıkıntılı girdi. Söke ovasın da yaklaşık 1500- 2000 dönüm pamuğa ikinci su son anda verilebildi. Söke Ziraat Odası Başkanı Mustafa Tanyeri konuyla ilgili yaptığı açıklamada “Sulama sezonu üst bölgelerde sıcaklıkların aşırı olması nedeniyle erken başlamasını dikkate alarak biz 10 Haziranda su istedik. Su bize 6-7 günde geldi. Biz 40 m3/saniye su istedik. Gelen su bizim istediğimizin altındaydı. Birinci sudaki gecikme ikinci suya da yansıdı. Sulamayı gecikmelide olsa tamamladık. İkinci sudaki gecikme yaşayan çiftçilerimizin verim kaybından kaynaklanan mağduriyetlerinin giderilmesi için gerekli çalışmalara başladık” dedi
DSİ Aydın 21. Bölge Müdürü Birol Çınar’ın 9 ağustosta sona eren tarımsal sulama sezonuyla ilgili görüşünü aldım. “2024 Bahar ayları tamamen yağışsız geçti. Bu durum kurumumuz tarafından inşa edilen barajlarda yeterli miktarda su depolanamamasına neden olmakla birlikte, 2024 yaz sulama sezonunun 15 gün erken başlamasına neden olmuştur. Söke ovasındaki sulamaların da tamamlanması ile beraber Aydın ilindeki yaklaşık 1 milyon 150 bin dekarlık arazinin tamamında ikinci sulamalar tamamlanmıştır. Sulama faaliyetlerinde yaklaşık 400 milyon m3sulama suyu kullanılmıştır. Bu suyun 150 milyon metreküplük bölümü Söke Sulama Birliğine tahsis edilmiştir” dedi
Söke çiftçisi her yıl üst bölgelerin kaynağa yakın olmasının avantajını kullanarak fazla su aldığını iddia eder. Bu yılda aynı iddialarını sürdürdüler. Bu yıl Aydın sulamasında ilginç bir gelişme basına yansıdı. Aydın çiftçisi de Söke çiftçisine çok su verildiği için ürünlerini sulayamadıkları gerekçesiyle eylem yaptı.
Çiftçi nerede olursa olsun ektiği ürünü sulayabilmeli. Bu onun en doğal hakkı. Hükümet çiftçiye ürününü ekmesine izin vermişse, sulama suyunu tedarik etmesi de görevi. Aydın’daki eylemde sulama suyunun adil dağıtılmadığı iddiaları çiftçileri karşı karşıya getirebilecek potansiyele sahip olacağını düşündüğüm için tehlikeli buldum. Neyse ki, DSİ 21 Bölge Müdürlüğü sıkıntı büyümeden çiftçileri ikna edip eylemden vazgeçmelerini sağladı.
Söke sulaması her yıl tartışmanın odağında yer alıyor. Söke 2022 yılında 100 milyon M3 su kullanırken, 2024 yılında 150 milyon M3 su kullanmış. Bu hesaba göre söke Sulaması 2022 yılına göre, 50 milyon M3 su fazla almasına rağmen zorlanarak iki su yapabilmiş, Bazı değerlendirmelere göre, aradaki bu fark, ilgili kurumların, yetkili ve etkili kişilerin, sulama bölgeleri arasında ayrım yapmasından kaynaklandı. Ben bu görüşlere inanmak istemem. Bu yıl yaşadığımız aşırı sıcaklar, geçtiğimiz yıla göre yağışların daha az olmasının etkili olduğu görüşündeyim. Bunların yanı sıra hükümetin Tarımda 2017 yılında uygulamaya başlattığı Türkiye tarım havzaları üretim ve destekleme havza modeli, desteklemelerin yetersizliği bir yana, kuraklık zamanlarında çiftçiye daha az su kullanarak üretmeyi teşvik etmiyor. Sultanhisar’daki Çilek üreticileri örneğini vereyim. Çilek üreticileri Büyük Menderes nehrinin hemen yanında yer alan kumluk tarlaların da ürünlerini yetiştirebilmek için 15-20 kez su kullanmak zorundalar. Bu örnek bile kuraklık koşularında yapılan önemli bir yanlışı gösteriyor. Üretici yaşamını sürdürmek için. üretmek zorunda. Hükümetin aldığı kuraklık tedbirleri, sulamanın yapısındaki bu ve benzer çelişkileri henüz gideremiyor.
Söke Çiftçisi yaklaşık 500 bin ha sulanabilir arazisinin sulamanın en sonunda yer alması nedeniyle bazı yıllar sulamada sorunlar yaşıyor. DSİ Genel Müdürlüğüne iletilen (2022) raporda “Söke ilçesinde sulama suyu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması, korunması ve artırılmasına yönelik çözüm önerileri var. Raporu, Söke İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Söke Ovası Sulama Başkanlığı, Söke Zirai İşletme Müdürlüğü, Söke Ziraat Odası birlikte hazırlamış. Önerilerin içinde Söke ovasında sulama dağıtımında kapalı boru sistemine geçilmesi, Büyük Menderes ve azmakların yataklarının temizlenmesi de var. Bu azmaklar ovanını sulamasında yedek su deposu gibi kullanılıyor.Yatak temizliğine başlanıyor ama yetersiz makineyle yapılan çalışma bir türlü bitirilemiyor.
Hükümet kuraklığın giderek daha da öngörüsünü somut kuraklık eylem planına hızla dönüştürmeli. Sorunu parçalarda çözmek düşüncesinden vazgeçilmeli. Büyük menderes deltası bir bütün olarak ele alınarak üniversitelerin ilgili bakanlıkların, çiftçi örgütlerinin konuyu tartışacağı tarımda su kullanımı çalışmayı düzenlenmeli. Ziraat Odaları Çalıştay’dan çıkacak sonuçların hükümet nezdinde fikri takibini yapmalı.
Çarşambayı fark etmediniz, hiç olmazsa perşembenin geldiğini fark edin.
