Değerli okurlarımız. Bugün köşemizde Aydın'ın Cumhuriyet kurulduktan sonra CHP Aydın İl Örgütü tarafından çıkartılan gazetesi olan Aydın'ı anlatacağız. Araştırmamızda ADÜ Tarih Bölümünden Günver Güneş hocamızın, “Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Aydın'da Basın Yayın Hayatı” adlı çalışmasından faydalandık.
Cumhuriyet Döneminde taşra kentleri içinde Aydın'da basın hayatı ancak 1930'lu yıllarda canlanmaya başladı. Bu gecikmenin temel nedeni ise Yunan işgalinin bölgede yarattığı büyük yıkımdır. Bunun yanı sıra işgal sırasında Türk nüfusunun büyük çoğunluğunun iç bölgelere göç etmiş olmasının yarattığı insan boşluğudur. Aydın, Cumhuriyetin ilk yıllarında işgalin yarattığı yıkımın yaralarını sarmaya çalışmış, kentin yöneticileri ve halk ilk etapta yaşadıkları ev, sokak ve caddeleri yeniden imara çalışmışlardır. Yunan işgalinin yarattığı olumsuz etkiden şehir uzunca bir süre kurtulamamıştır. Bu nedenle de işgal öncesi nüfus ve kültürel hareketliliği yakalayamamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Aydın'ın yeniden imarı temel düşünce olmuş, kültürel faaliyetlere ve basın yayın faaliyetine ağırlık verilememiştir.(1)
Aydın'da basın hayatı 1931 yılında Aydın adıyla bir matbaanın açılmasıyla canlanmaya başlamıştır. Ali Kemal (Besen) ve Şevket (Levent) Beyler tarafından Mart 1931' de açılan Aydın'daki ilk matbaanın ardından, ikinci bir matbaa CHF tarafından yine Aydın' da faaliyete geçirilmiştir. CHF'na ait matbaanın açılmasını takiben kısa bir süre sonra Aydın matbaası faaliyetlerine ara vermek zorunda kalmıştır. (2)
Aydın gazetesi 29 Ekim 1933 yılında Cumhuriyetin Onuncu Yılı münasebeti ile CHP tarafından çıkarılmaya başlanmıştır. Halkı bilinçlendirmeyi amaçlayan CHP yönetimi, 1930'ların başında yaşanan olumsuzlukları göz önüne alarak çeşitli kültürel etkinliklere yönelmiş, Halkevleri ve basını etkin bir şekilde kullanma eğilimi içerisine girmiştir. CHP'nin Aydın il örgütü de bu amaç doğrultusunda parti merkezinden aldığı destekle Aydın gazetesini çıkarmıştır. Siyasi halk gazetesi olarak çıkan gazete ilk önce Öztürk Matbaası'nda basılmıştır. Gazetenin ilk İmtiyaz Sahibi ve Neşriyat Müdürü Neşet Nazım (Akkor) Beydir. (3)
Yayın müdürleri zaman zaman değişen gazetenin ilk kez çıkışı ile ilgili olarak İzmir basını şu değerlendirmeleri yapmıştır. "Aydın gazetesi her hususta evvelce çıkan gazetelerden daha muntazam ve muhiti tatmin edici bir şekilde çıkmakta ve gün geçtikçe daha mütekamil bir şekle sokulmaktadır. Gazetenin başında eski gazetecilerden neşriyat şubesi reisi Asaf ve azadan Seyfi Beyler bulunuyor.”
Aydın gazetesi 1935' e kadar süren ilk yayın hayatında matbaa sorunu ile karşılaşmış gazete Öztürk ve Aydın matbaalarında basılarak okuyucusuna ulaşmıştır. Bu durum Cumhuriyetin Yirminci Yılı anısına çıkarılan 1943 tarihli Aydın gazetesinde şöyle anlatılmıştır. " ... İlk Aydın'ı 1933'te Cumhuriyet'in Onuncu Yıldönümünde çıkardık. İki matbaada basılan iki yıl kadar zorla yaşatılan bu gazete elde bir matbaa olmadıkça gazete çıkarmanın mümkün olamayacağı düsturunu kafalara yerleştirdi... " (5)
1. "Aydın'da On Yıl", Ant 29 Teşrini Evvel 1933
2. Aydın İl Yıllığı 1967, Aydın 1967,5.149, Doğuş; sayı:l Ocak 1947, "Aydın" Yurt Ansiklopedisi", İstanbul 1982, s. 1085, Bilgin Çelik, "Cumhuriyet Döneminde Aydın Basını", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c: III, sayl:8, yıl 1998,5.153.
3. Hilmi Tükel, a.g.e, c.II, s.85, Bilgin Çelik, Cumhuriyet Döneminde ... , s.155. Aydın Gazetesinin Cumhuriyetin Onuncu yılında yayınlanan ilk sayısı ne yazık ki şu an arşivlerde bulunmuyor.
4. Anadolu 20 Teşrini Sani 19335. Aydın 28 Temmuz 1943.
Aydın Gazetesi 1934 yılına gelindiğinde haftada altı gün yayınlanıyordu. Gazete yalnızca Cuma günleri çıkmıyordu. Yıllık aboneliği 6 lira, altı aylığı ise 3,5 lira idi. Başlangıçta Öztürk Matbaası'nda basılan gazete daha sonraları Aydın Matbaası'nda basılmıştır. 1934 yılında gazetenin imtiyaz sahibi ve umumi neşriyat müdürü Dr. Nafiz (Yazgan) Bey olmuştur.
Gazete'nin Aydın Halkevi ile olan yakın ilişkisi "Halkevi'nde Dairei Mahsusa da yazılmaktadır" ibaresiyle vurgulanmıştır. Osman Hilmi ve Enver Demiray gazetenin ilk yıllarında gazeteyi ayakta tutan yazarlar olarak dikkati çekmişlerdir. 7 Eylül 10 Eylül tarihleri arasında Aydın'ın Kurtuluş Bayramı münasebetiyle gazete mürettiplerinin tatil yapmaları üzerine Aydın gazetesi bu tarihlerde yayınlanamamıştır.
29 Ekim 1934 tarihinde ise ikinci yılına giren gazete Cumhuriyet Bayramı özel sayısı çıkarmıştır. Özel sayıda cumhuriyetin on bir yıllık kazanımları anlatılırken bir de Aydınlılara cumhuriyetin ne anlam ifade ettiği sorulmuş, bu soruya verilen cevaplar gazetede yayınlanmıştır. Özel sayıda dikkati çeken yazılar arasında Hikmet Arif “Sevin Türk”, Kadastro Hakimi A. Cevdet “Cumhuriyet”, Muhterem Kaya “Cumhuriyeti Niçin Severiz”, Vasfi Hami “Cumhuriyet Ve Köylü”, Raif Muhittin “Cumhuriyet”, Dr. Nafiz “Cumhuriyet Ve İhtisasları”, Osman Hilmi Defterdaroğlu “Duygularım”, Sabri Selim “Duygularım” isimli makaleler yer alıyordu.
Cumhuriyet hakkında Aydın gazetesinin açtığı ihtisas anketine gelen yazılar arasında Muallim Rıfat Emin, Muallim Hüseyin Avni, Tuğrul, Muallim Hulusi Erdoğan, Aydın Memleket Hastanesi Baştabibi Dr. Necip, Göz Mütehassısı Dr. Şevket, Avukat Nuri, Mazhar Nafiz, Seyfettin Beylerin duygularını anlattığı yazılarda yer almaktaydı.
Gazetenin ikinci yılına girişi Cumhuriyetin Onbirinci Yıl Kutlamalarına denk gelmiştir. “... Ne kutlu bir vakıadır ki Aydın Cumhuriyetin Onuncu Yıldönümü günü Türk inkılabının fikir ve duygu bağı olarak ortaya çıktı. Ve bir yıldan beri çizdiği bu ana hat üzerinde yolculuğunu yaptı. Muhitin münevverlerinde gördüğü alakayı kaydetmekte çok yüksek haz duyan Aydın ikinci yaşına bastığı bu günden sonra o alakanın daha şümullü olacağına kanidir. Aydın çok çetin bir vazifeyi yüklenmiş bulunmaktadır. Bunun için bugünün ve yarının ihtiyaçlarına göre samimi şekilde bütün münevverlere hitap ederek ve daima bunlarla konuşarak cumhuriyet idaresini kuran Türkiye Hükümetinin kat'i otoritesini bütün kafalara yerleştirmek, ruh birliği, kafa birliği yaratmak ve milli inkıldp umdelerinin temellerini işlemeyi dilek edinmektedir. İşte Aydın'ın bu çok ağır işte bütün şümulüyle muvaffak olabilmesi kendisinin hakiki sahibi olan okuyucularının ve lütfen yazı gönderenlerin esirgemeyecekleri alakanın genişlemesine bağlı bulunmaktadır. Bir yıllık neşriyatımızda gördüğümüz teveccüh bu alakanın genişleyeceğini müjdelemektedir. Aydın bu suretle neşeden aldığı kuvvetle kendisini okuyan ve sevenlere teşekkürünü sunar ve Türk inkılabının fikir ve duygu bağı yolu üzerinde ikinci yılını kucaklar.”
Aydın gazetesi 12 Mayıs 1935 Pazar tarihli 459. sayısı ile ilk dönemini tamamlamıştır. Aydın gazetesi ikinci yılında yayınına ara vermek zorunda kalmıştır. 1935 yılında İzmir'de çıkan Anadolu gazetesi, Aydın gazetesinin yayınını durdurduğunu okurlarına şu şekilde duyurmuştur. " ... Bir buçuk yıldan beri Aydın'da çıkmakta olan Aydın gazetesi muvakkat bir çağ için kapandı ... Muvakkaten kapanmasının bir gazete için çok lazım olan bir basım evi edinmek ve kendi basımevinde çıkmak olduğunu öğrendim ...” (Anadolu 22 Mayıs 1935)
Aydın basımevi bunun yerine haftada iki gün çıkmak üzere İnci adında bir gazete çıkarmaya başlamıştır. İlk döneminde Aydın gazetesinin yazı işleri müdürü Hilmizade Vasfi (Bilge)Bey ile Dr Nafiz (Yazgan) Bey olmuşlardır. Yayınına türlü nedenlerle bir yıl ara vermek zorunda kalan Aydın gazetesi 1936 yılı Temmuz ayı sonlarında CHP'nin de desteğiyle yeniden yayınlanmaya başlamıştır. Aydın gazetesinin yeniden yayınlanışı Cumhuriyetin ilk yıllarında Aydın'ın önemli gazetecilerinden ve bu olayın tanıklarından Osman Becerik tarafından şöyle anlatılmaktadır. “...1936 yılı Şubatında bir Perşembe günü verilen karar üzerine beş gün sonra et bayram (Kurban Bayramı) birinci günü Şevket Levent'le İstanbul yolunu tuttuk. Makine ve aletlerin alınması, Aydın'a gelmesi, kurulması, binanın onarılması ancak 14 Mayıs'ta bitirildi. Matbaa 15 Mayıs'ta ilk defa Hava Şehitleri İhtifal Programını basmak suretiyle faaliyete geçti. Sıra gazeteye gelmişti. Yazı İşleri Müdürü Asaf Gökbel'in elime verdiği kadro cetveliyle gittiğim başmürettibinin her gün beni geri çevirmesiyle yaklaşık iki ay kaybedildi. Dönemin Aydın Valisi Özdemir Günday'ın gazetenin 24 Temmuz'da çıkacağına dair kesin talimatına rağmen, bütün uğraşıların ardından gazetenin yeniden ilk sayısı 27 Temmuz da çıkabildi". (Osman Becerik,"Yedi Yıl Once Aydın Nasıl Çıktı", Aydın 28 Temmuz 1943.)
İnci gazetesinin yayın hayatının sona ermesinin ardından yaklaşık dokuz ay kadar sonra, 1937 yılı ortalarında Aydın gazetesi tekrar yayın hayatına girmiştir. Gazetenin 27 Temmuz 1937 tarihli birinci sayısında “Niçin Çıkıyoruz! ...” adlı makalesinde Asaf Gökbel Aydın gazetesinin yeniden yayın hayatına başlamasını şu sözlerle ifade etmiştir: “... Coğrafi mevki itibarıyla Türkiye'nin en zengin bir parçası sayılan vilayetimiz, içtimai bünyesi itibarıyla münevver bir muhittir. Münevver bir muhitin ise daima kendisini düşünen, daima kendisinden bahseden zirai, iktisadi hareketlerini günü gününe kaydetmek suretiyle kültürel vazifesini sadakat ve samimiyetle yapan bir gazeteye ihtiyacı vardır. Ve bu ihtiyaç gün geçtikçe daha çok artmakta ve aranmaktadır. İşte "Aydın" bu ihtiyacın bir mahlası olarak çıkıyor". (Asaf Gökbel, "Niçin Çıkıyoruz" , Aydın 27 Temmuz 1937.)
Gazetenin yeniden çıkış amacı aynı yazıda şöyle ifade edilmiştir. “... Gazetenin orijinal dünya havadislerinin en doğru ve taze haberlerle dolu olarak her gün çıkacağını...” belirttikten sonra Aydın gazetesinin memleketin ortak malı olduğu, genç istidatları kucaklayan, birlik ve beraberlik duygularını besleyen, köylünün, çiftçinin ve bütün halkın umumi ihtiyaçlarına karşı sıkı bir alaka ile bağlı bulunan samimi bir dost ve sıcak bir arkadaş olacağı belirtilmiştir.
Gazete dünyadaki ve Türkiye'deki gelişmeleri yakından takip ederek olayları günü gününe olmasa bile kısa sürede okuyucusuna ulaştırmıştır. Güncel köşe yazıları, siyasi olaylarla ilgili tek parti döneminin düşüncesi çerçevesinde yapılan yorumlar gazetenin kimliğini somut biçimde belirleyen örneklerdir.
1930'LU YILLARA DAMGASINI VURDU
2 Temmuz 1938 yılından itibaren gazetenin hem imtiyaz sahibi hem de umumi neşriyat müdürlüğünü bu tarihlerde siyaseten Aydın'ın en güçlü ismi Etem Menderes üstlenmiştir.
27 Temmuz 1937'de CHP Basımevinde çıkan gazetede CHP'nin il yöneticileri ve milletvekilleri çeşitli konularda yazılar yazmışlardır. Halkı aydınlatma düşüncesi Aydın gazetesinin çıktığı ikinci dönemde daha da etkin bir şekilde ortaya konmuştur. Gazetenin 1937'den sonra çıkan ikinci seri yayınında imtiyaz sahibi Etem Kadri Menderes, Umumi Neşriyat Müdürü Raif Aydoğdu olmuştur.
Gazetenin yeni yayın döneminde Asaf Gökbel, hayvancılık ve hayvan hastalıkları ile ilgili yazılarıyla Veteriner Lütfü Bilgen, sosyal içerikli yazılarıyla ve konuşma köşesi ile Enver Demiray, Osman Becerik, hastalıklar ve korunma önlemleri ile ilgili yazılarıyla Dr. Fahri Süğür sürekli yazı kadrosunda yer almışlardır. Güncü ve Saksağan mahlaslarıyla günlük eleştiri yazan kişilerin ise kimler olduğunu tespit edemedik. Aydın gazetesi yeni yayın döneminde 76x120 ebatlarında yayınlanırken, günlüğü yüz paradan satılmıştır. Abonelik ücretleri ise yıllığı 6 lira, aylığı 3 lira idi. Dört sayfadan oluşan Aydın gazetesi pazartesi günleri hariç her gün yayın yapmaktaydı.
Gazete "Son Telgraf Haberleri" başlığı altında yurtta ve dünyada meydana gelen güncel haberleri, "Spor" başlığı altında Aydın Vilayeti genelinde ve bölgedeki sportif gelişmeleri, yurt genelindeki spor faaliyetlerine yer vermiştir. Gazetenin hemen her sayısında Güncü takma adıyla" Hayattan Sesler" köşesinde hayata dair yaşananlar, "Daldan Dala" adlı köşede Saksağan takma adıyla iğneleyici üslubuyla eleştirel yazılar kaleme alınmıştır. Bayan yazarlar Aydın gazetesinin ikinci yayın döneminde daha sık görülmeye başlandı. Bunlar arasında "Her Genç Kız Gibi" isimli roman tefrikasıyla Mediha Tin dikkatleri üzerine çekmiştir. Enver Demiray, Osman Becerik, Talat Kutlay güncel yazılarıyla Aydın gazetesine ikinci yayın döneminde önemli katkılarda bulunmuşlardır. Gazetenin bu dönemdeki en güçlü ismi Asaf Gökbel idi. Gökbel "Günün Akisleri" isimli köşesinde de mahalli içerikli ve ulusal nitelikli yazılar yazmıştır. Gazete okuyucudan gelen yazıları yayınlamak için de " Serbest Sütunlar" adıyla bir köşe ayırmıştır. Aydın gazetesi tek parti yönetiminin olanaklarından yararlanarak Nazilli, Çine, Söke, Umurlu kaza ve nahiyelerde hususi muhabirler bulundurmuştur. Gazetenin ikinci dönemde ikinci yaşına girişi şu ifadelerle anlatılmıştır. “Bundan bir yıl evvel 27 Temmuz 1937 'de memleketin kültür ve inkılap yolundaki sesini duyurmak etrafa yaymak için Aydın'ın inkılap sever ufuklarında kendisini göstermeye başlayan (Aydın) bugün bu doğuşun henüz ilk yılını yaşamış ve dünü maziye mal etmiş oluyor. Şüphesiz ki Aydın'ın bu mazisi her muvaffak eserin mazisi gibi kudsi ve tertemiz sahifeler kucaklıyor. Biz okuyucular bugün Aydın için geçen uzun bir yıla olgun bir gururla bakmak hak ve mevkisindeyiz. Aydın bugün sahifesinin başına yıl iki rakamını koyarken şüphesiz onunla beraber onu dolayısıyla memleketini ve kültürünü seven herkesin gözünü, bir damla sevinç ve gurur yaşı doldurmuştur. Ve zaten muvaffakiyetlerin en sessiz tercümanı bu damlalar değimlidir ki? Aydın iki yaşında. Aydın ömrünün ikinci yılından bir günü bugün harcıyar. Ömründen bu ikinci günü yaşayış yine şüphesiz ki Aydın'a muvaffak bir inanç süsü veriyor. Ve Aydın artık her geçen yılla bir yıl evvelki muvaffakiyetine başka bir muvaffakiyet katacağını vaat ederek bugün okuyucularını en mütevazı bir olgunlukla selamlar”
Atatürk döneminde ve sonrasında Aydın' da çıkan gazeteler içerisinde en uzun ömürlü olan Aydın gazetesi olmuştur. Gazete Aydın kentinin 1930 ve 1940'lı yılların ortalarına kadar adeta resmi yayın organı konumundadır. Halkın sesi, siyasetin sesi, sporun sesi, edebiyatın sesi Aydın'da bu gazeteden yükselmiştir.
GAZETECİLİKTEN BELEDİYE BAŞKANLIĞINA
Gazeteci ağabeyimiz S.Aydın Sarı ile “Aydın Basın Tarihi” adlı kitap çalışmamız sırasında gerçekleştirdiğimiz sohbette ilginç bir anektod aktarmıştı. Aydın tarihinde belediye başkanlığı yaptıktan sonra gazetecilik yapanlar olduğu gibi gazeteciyken belediye başkanı seçilen ilk kişi Aydın Belediyesi’nin 1931-1933 ve 1945-1946 yılları arasında belediye başkanlığı görevini yürüten Raif Aydoğdu’dur. Belediye başkanlığına gazetecilikten gelen bizim tesbitimize göre ilk kişidir.
