Aydın İli Türkiye’de günümüze kadar bulunmuş en zengin jeotermal sahalara sahiptir. Aydın-Ortaklar ile Denizli-Sarayköy İlçeleri arasında kalan ve Büyük Menderes Grabeni adı verilen çöküntü alanı içinde, ülkemizde yüksek sıcaklık değerine sahip jeotermal potansiyelin yaklaşık yüzde 70’i bulunmaktadır.
Aydın’da var olan jeotermal potansiyel enerji üretiminde kullanılmaktadır. Türkiye’de jeotermal enerji üretimi temiz, çevre dostu, yenilenebilir ve sürdürülebilir enerji kaynağı olarak söylense de Aydın’da yapılan uygulamalar, yaşanılan süreç, bilimsel çalışma sonuçları jeotermal enerji üretiminin temiz olmadığını göstermektedir.
Jeotermal şirketlerin, jeotermal santral(JES) kurulum ve faaliyeti öncesi Çevresel Etki Değerlendirme(ÇED) raporu alması gerekir. Bu ÇED raporları genelde Aydın dışında ve Aydın gerçeklerinden uzak bulunan şirketler tarafından hazırlanmaktadır. Fakat bu ÇED raporların içinde bile jeotermal uygulamaların kurulum ve faaliyetleri öncesi hangi kanunlara uyması gerektiği yazmasına, çevreye-tarıma-doğal ve kültürel yaşama-canlılar üzerine etkisi belirtilmesine rağmen, Valilik tarafından bunlar göz ardı edilmekte, jeotermal santral ÇED raporların hepsine ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR veya ÇED OLUMLU kararları verilmektedir.
Büyük Menderes Havzasında şu anda 35 JES ve 1000’in üzerinde jeotermal kuyu vardır. Bu JES’lerin bireysel ama özellikle kümülatif etkileri sonucu Aydın’da su, hava, toprak, tarımsal ürünler üzerinde ciddi kirlilikler meydana gelmekte, bu kirlilikler sonucu da tüm canlıların yaşamı tehlikeye girmektedir.
Aydın’da JES’lerin bu olumsuz etkileri açılan her yeni santral ile artmaktadır.
Gürmat Elektrik Üretim A.Ş tarafından Aydın ili, Germencik ve İncirliova ilçeleri, Mesudiye mahallesi mevkide 141 Ada, 139 ve 140 numaralı parsellerde J-553 ve J-553/B ruhsat numaralı “Jeotermal Kaynak İşletme Ruhsatı” içerisinde yaklaşık 18.378,91 m2 alanda “Efe 9 JES (36 MWe) Projesi”nin tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında planlanan santral için toplamda 35 adet jeotermal sondaj kuyusunun kullanılması planlanmakta olup, planlanan kuyulardan 3 tanesi yedek olmak üzere 29 adeti üretim, 6 adeti ise reenjeksiyon kuyu olarak tasarlanmıştır. Santrali besleyecek ve re-enjeksiyonu sağlayacak olan kuyular yerüstü seviyesinden yaklaşık olarak 2.000-3.500 m derinliğe kadar sondaj kuyuları kazılarak yeraltında yaklaşık olarak 170 derece sıcaklıkta bulunan jeotermal akışkanın yeryüzüne akışı sağlanacaktır. Jeotermal üretim kuyulardan yaklaşık 1.600 ton/saat miktardaki yüksek basınca sahip iki faz halindeki akışkan çıkarılacak.
Gürmat A.Ş bu doğrultuda Ağustos 2019 tarihinde son şekli verilen EFE 9 JES PROJESİ (36 MWe) ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU’nu yayınladı.
İşte bizde 3710 sayfadan oluşan bu raporu incelediğimizde Germencik ve İncirliova ilçeleri Mesudiye mahallesi mevkisine kurulacak JES’in kurulumu ve faaliyetleri sonucunda çevrede oluşturacağı bazı kirlilik yükü ve etkileri, hali hazırda yürürlükte olan kanun ve yönetmelikler, bilimsel çalışmalar ışığında değerlendirdik. Tespitlerimiz ve değerlendirmemiz şu şekildedir;
1)RAPOR;
•Söz konusu santralin tesis edileceği alan Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı‟nda “Sulama Alanı” ve “Tarım Arazisi”içerisinde yer almaktadır.
•1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planına göre santral alanı ve kuyu lokasyonları “Sulama Alanı ve Tarım Arazisi”nde, 1/25.000 ölçekli Arazi Varlığı Haritasına göre ise santral alanı ile kuyu lokasyonlarının bir kısmı sulu tarım alanı içerisinde, kuyu lokasyonları ise tarım alanı içerisinde yer almaktadır.
•Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1.000 Ölçekli Uygulama İmar Planı kapsamında Aydın Valiliği Mülga İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’ne görüş sorulmuş olup, Aydın Valiliği Mülga İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nün 14.02.2018 tarih ve E.474107 sayılı yazısı ile söz konusu parsellerin “Aydın Büyük Ova Koruma Alanı” içerisinde kaldığı ve alanın “Sulu Mutlak Tarım Arazisi” olarak sınıflandırıldığı, söz konusu alanlarda tesis edilecek santral için hazırlanan toprak koruma projesine uyulması kaydıyla Jeotermal Elektrik Üretim Santrali olarak tarım dışı amaçla kullanılmasının uygunluğu mütalaa edilmiştir.
•Efe 9 JES (36 MWe) Projesi uhdesinde kullanılacak santral ve kuyu lokasyonları tarım arazisi içerisinde kalmakta olup, santralin tesis edileceği alanların mülkiyeti yatırımcı firmaya ait durumdadır.
•Arazi yapısı, toprak özellikleri, su ve iklim özellikleri nedeniyle yoğun bir tarımsal faaliyetin görüldüğü proje alanı kültürel açıdan “Tarımsal Peyzaj” özelliği göstermektedir. Projenin yapılması planlandığı tarım arazilerinde; yoğunlukla “zeytin ve incir ağaçları” bulunmaktadır.
DEĞERLENDİRME; ÇED raporuna baktığımızda Germencik ve İncirliova ilçelerinde kurulacak olan JES’in “Sulama Alanı”, “Tarım Arazisi”, “Tarımsal Peyzaj Arazisi”, “Zeytin ve İncir Bahçelerinde”, “Büyük Ova Koruma Alanı”, “Sulu Mutlak Tarım Arazisi” içinde kurulacağı görülmektedir. Oysaki Türkiye’de hali hazırda yürürlükte olan kanun ve yönetmeliklere baktığımızda bu uygulamanın yasal olmadığı görülmektedir.
•Büyük Ova Kanunu; B.Menderes Nehrine sağ ve sol şeritte 3000 metre mesafede bulunan tarım arazileri hiç bir suretle amaç dışı kullanılamaz.
•Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu; Mutlak tarım, özel ürün, dikili tarım, sulu tarım arazilerinde tarımsal üretim dışında bir şey yapılamaz
•Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında Kanun; Zeytin bahçesine 3 km mesafedeki alana hiç bir sanayi tesisi kurulamaz.
Burada üzücü ve önemli olan husus, Aydın İi Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün Aydın tarım topraklarının tarım dışı kullanımına açılmasına onay vermesi ve öncülük etmesidir.
2)RAPOR;
•JES kurulacak alanda yapılan sondajlarda 1,80 m – 2,00 m derinliklerinde yeraltı suyuna rastlanmıştır.
•Planlanan sondaj lokasyonlarına en yakın çeşme Dündarlı Çeşmesi olup, ÖB-104 kuyusuna yaklaşık 210 m. mesafede yer almaktadır.
•Jeotermal sondaj kuyularına (ÖB-79) en yakın içme suyu kuyusu, yaklaşık 63 m mesafede bulunan Dağkaraağaç Mahallesi’ne ait içme suyu kuyusudur.
•Proje alanı Büyük Menderes Havzası içerisinde yer almaktadır. Ruhsat alanı sınırları içinde irili ufaklı mevsimsel akışa sahip kuru dereler gözlenmekte olup, santral alanına en yakın akarsu yaklaşık 700 m mesafede bulunan Alangüllü çayıdır. Jeotermal sondaj kuyuları yakın çevresindeki önemli akarsular; Alangüllü Çayı (178 m), Ilıca Deresi (yaklaşık 22 m), Yalkı Dere (yaklaşık 1,17 km) ve Kocakır Dere (yaklaşık 68 m). Ayrıca, bölgedeki en önemli yüzey suyu olan B. Menderes Nehri, santral alanına yaklaşık 5,4 km mesafede yer bulunmaktadır.
•Yaklaşık 500 m mesafede bulunan Hıdırbeyli Göleti, ÖB76, ÖB76A, ÖB76B, ÖB76C kuyusuna yaklaşık 750 m mesafede bulunan Oyuk Barajı (planlama aşamasında) ve ÖB92, 92A, 92B, 92C, 92D, 92E kuyusuna yaklaşık 5,5 km mesafede bulunan İkizdere Barajı’dır.
DEĞERLENDİRME;
•30224 sayılı “İçme ve Kullanma Suyu Havzalarının Korunmasına Dair Yönetmelik’e” baktığımızda;
(1) İçme-kullanma suyu temin edilen ve temin edilmesi planlanan dere, çay ve nehirlere yarıçapı 300 metre genişliğindeki alanda, hiçbir yapı yapılamaz ve faaliyete izin verilemez.
(2) içme-kullanma suyu su alma yapısından itibaren maksimum 2000 metre mesafede, arıtılsa dahi atıksu deşarjına izin verilmez.
(3) İçme-kullanma suyu alma yapısının sağ ve sol 15 metre genişliğindeki alanda atık ve artıkların boşaltılmasına, depolanmasına ve atık bertaraf tesislerine izin verilmez.
•19.06.1951 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı; B.Menderes Nehrinin orta ekseninden itibaren sağ ve sol sahilinde 200 metreye kadar alanlar taşkın sahası olarak belirlenmiş olup, bu alan üzerine hiçbir tesis ve bina yapılamaz.
•Başbakanlık 2006/27 sayılı genelgesi; Dere, çay ve nehir yataklarında su akışını engelleyen hiç bir yapı yapılamaz.
•Atık Yönetimi Yönetmeliği; Atıkların toprağa, denizlere, göllere, akarsulara dökülmesi yasaktır.
•Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği; Sulak alanlar ve buraları besleyen alanlara endüstriyel atık verilemez.
Mevcut kanun ve yönetmeliklere baktığımızda Germencik ve İncirliova ilçelerinde 22 m Ilıca deresine, 63 m Dağkaraağaç içme su kuyusuna, 178 m Alangüllü çayına, 500 m Hıdırbeyli göletine yakın mesafede kurulması planlanan JES ve kuyular yasal değildir. Bunlara izin ve onay verenler de suç işlemiş olacaklardır.