Kuyucak İlçesinde Başaran ile Azizabat Mahallesi yakınlarında bulunan Aydınoğulları dönemine ait Hafsa Sultan Türbesi bakımsızlığı ile tepki çekiyor. Bayrak direğine asılı bayrağın hali, su akmayan çeşmesi, türbenin içinin rutubetli durumu yürekleri sızlatıyor. Bahçesi mesire alanı olarak tasarlanan yapının mangal için oluşturulan alanında ise içki şişeleri göze çarpıyor. Tarihi, doğası ve mimari özellikle büyük ilgi görme potansiyeli bulunan türbenin bu hali 'Aydın'a yakışmıyor' dedirtiyor. Kimi kaynaklarda Hafsa Sultan kimi kaynaklarda Havsa Hatun olarak geçen kişinin Aydınoğlu Mehmet Bey'in torunu olduğu ve yaşadığı dönemde imar çalışmalarında aktif rol aldığı ifade ediliyor.
HATUNLARIN İMAR FAALİYETLERİ DİKKAT ÇEKİYOR
Öte yandan 2022 yılında İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisinde Prof. Dr. Bülent Nuri Kılavuz ve Prof. Dr. Mutlu Adak tarafından yayınlanan makalede Havsa Sultan ve türbe hakkında şu bilgiler veriliyor:
"Aydınoğulları, XIV. yüz yılda Batı Anadolu’da, Aydın ve İzmir coğrafyasında hâkimiyet kurmuş önemli Türk Beyliklerindendir. Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından kurulan bu beylik Türk devlet geleneği ve kültürü içerisinde hâkim olduğu toprakların mamur olması ve gelişmesi için çalışmıştır. Anadolu’daki çağdaş diğer Türk beyliklerine oranla bu hanedan içerisinde hatunların yoğun imar faaliyetlerinde bulunması dikkat çekmektedir. Havsa Hatun, Aydınoğlu Mehmed Bey’in beş oğlundan dördüncüsü Süleyman Şah’ın oğlu olan Yakup Bey’in kızıdır. Havsa Hatun, Aydınoğlularının bölgede ilk yerleştikleri, “Yenişehir” adında yerleşim yeri kurdukları, büyük atası Aydın Bey’in faaliyet gösterdiği ve türbesinin olduğu coğrafî bölgede yöneticilik yapmıştır. Arşiv kayıtlarından Havsa Hatun’un bu bölgede önemli vakıflar kurarak imar faaliyetlerinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Günümüzde Kuyucak ilçesi sınırları içinde yer alan Havsa Hatun’un türbesi Karacasu ilçesi sınırları içinde kalan Aydın Bey Türbesi’nin yaklaşık 10 km kuzeyinde, Antiochia antik kenti kalıntılarının yaklaşık 1 km doğusundadır. Kare planlı, tek kubbeli bu türbede Havsa Hatun ve Atabey Mustafa Bey’in mezarları vardır. Mustafa Bey’in mezar taşında 1411 tarihinde Havsa Hatun’un mezar taşında da 1425 tarihinde vefat ettiği yazılıdır. Türbenin Mustafa Bey’in ölümünden sonra yapıldığı anlaşılmaktadır. Atabey Mustafa, Aydınoğlu hanedanından Ahmed Efendi’nin oğlu, Havsa Hatun’un yeğenidir. Atabey Mustafa’nın da vakıfları bulunmaktadır.Havsa Hatun Türbesi ve mezar taşlarından oluşan maddi kalıntılar, arşiv kayıtları ve vakfiyeler başta olmak üzere bu konuda yapılan çeşitli çalışmalar incelenerek, Aydınoğulları ve Anadolu Türk tarihinin önemli karakterlerinden olan Havsa (Hafsa) Hatun’un hayatı aydınlatılmaya çalışılmış ve beylikler dönemi sanatına ve tarihine katkı sunmak hedeflenmiştir. Kaynaklarda Havsa Hatun hakkında yeterli bilgi yoktur. Vakfiyesi ile onun hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Havsa ismi, Hz. Muhammed’in eşi olan Hz. Ömer’in kızı Hafsa’dan gelmektedir (Kandemir, 1997). Yer adı ve şahıs adı olarak Havsa ve Hafsa şeklinde Türk ad verme kültüründe yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Yakup Bey’in kızı olan Havsa Hatun’un Hasan adında bir oğlu ve onun da Süleyman Şah isminde bir oğlu vardır.
AYDINOĞULLARI BEYLİĞİ YENİŞEHİR İCİN OLDUKÇA ÖNEMLİ
Havsa Hatun’un vakfettiği köy, çiftlik, bağ bahçe vb. araziler incelendiğinde bölgenin ekonomik-sosyal yönden kalkınmasını da sağlaması ile Havsa Hatun’u bir girişimci olarak tanımlamak mümkündür. Zira vakıfları ile bir ziraat merkezi olarak meyve, sebze üretimini; çiftlik olarak süt ve et üretimini ve hayvan yetiştirilmesini sağlayarak birçok temel ihtiyacın giderilmesini sağlamıştır. Böylece bölgede hem yerleşmenin artmasına hem de ekonominin canlanmasına katkı sağlamıştır. Burada da ifade edildiği gibi vakıflar aynı zamanda bir iskân çekirdeği oluşturarak ve insanları bu yerleşim merkezine çekerek bulundukları bölgelerde nüfusun artmasını sağlamışlardır (Gümüşçü, 2019, s. 53). Havsa Hatun da, atası Aydın Bey’in yurt tuttuğu Büyük Menderes Vadisi’nde kurulan Yenişehir’in; banisi olduğu cami, medrese, imaret, zaviye ve bunları vakıflarıyla imar ederek şehircilik hizmetlerine katkı sunmuştur. Türk kültür ve vakıf medeniyeti açısından ata yurdu Yenişehir ve çevresinin imarında Havsa Hatun, vakıf kayıtlarına göre, Yenişehir’deki imaretine, Birgi’ye tâbi Bardagömü, Denizhavlusu (Mescidliköy) ile Yenişehir’e tâbi Amasya (Günümüzde Bozdoğan’ın köyü), Karacakilise, Kemer, Hatungüllücesi, Yeganlu ile Trabuz ve Papazlık köylerini vakfetmiştir (BOA, 1995, 381, 430, 457, 462 ve 463 nolu belgeler; KKA TD, 571 numaralı tahrir defteri, varak 136b-142b /2.). Bilindiği gibi imarethaneler yoksulların ihtiyaçlarının karşılanması için kurulmuştur. Bu yönüyle sosyal yardımlaşma, şehirleşme ve iskân sistemi açısından Havsa Hatun’un Aydınoğullarının ilk yerleştiği bölge olan Yenişehir çevresinde önemli katkıları olduğu anlaşılmaktadır."